1. ప్రారంభ దశ (1862-1910)

నరసింహారాయుడు, పరవస్తు వెంకటరంగాచార్యులు, జీయర్ సూరి అను వీరు వ్యాస లక్షణాలు ఉన్న వచనాలను ప్రకరణాలుగా.. ప్రమేయాలుగా.. సంగ్రహాలుగా.. పిలవడం జరిగింది. ఈ వ్యాసాలలో స్త్రీ గౌరవమునకు సంబంధించినవి, మేలుకొలుపు సంబంధించినవి, సహవాసమునకు సంబంధించినవి, వైద్యానికి సంబంధించినవి ఉండటం విశేషం. తరువాత కందుకూరి వీరేశలింగం గారు కూడా తన పత్రికలలో విభిన్న అంశాల పైన వ్యాసాలు రాశాడు. స్త్రీ జనోదరణ, మతం, నైతికత విలువలు, శాస్త్రం, సాహిత్యం వంటి వాటికి సంబంధించిన వాటిని రాసి తెలుగు వ్యాస ప్రపంపంచంలో ముఖ్యుడిగా నిలిచాడు. ఇది మొదటి/ప్రారంభ దశ.

2. వికాస దశ (1910 – 1960)

గురుజాడ, గిడుగు రామ్మూర్తి ఇందులో ముఖ్యులుగా మనం చూడవచ్చు. బ్రహ్మయ్య శాస్త్రి వంటి ఇతర తదితరులు వ్యాసం వృద్ధి చెందటానికి తమ వంతు ఎంతో కృషి చేయడం జరిగింది. చిలుకూరి వీరభద్రరావు చారిత్రక వ్యాసాలు వ్రాస్తే.. కోమర్రాజు చారిత్రక పరిశోధనతో వ్యాసాలు రాశారు. ఈ కాలంలో సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారు రచించిన చారిత్రక వ్యాసాలు మరియు సాంస్కృతిక వ్యాసాలు కూడా ప్రసిద్ధి చెందాయి. ‘తెలంగాణ’ పేరుతో వట్టికోట ఆళ్వారు స్వామి గారు తమ ప్రాంతానికి చెందిన చరిత్ర విషయాలను వ్యాస రూపకంగా రాశారు. కట్టమంచి రామలింగారెడ్డి విమర్శ మరియు పీఠిక రూపంలో వ్యాసాలు రాశారు. అందులో ‘గౌతమ వ్యాసాలు’, ‘ఖండవల్లి లక్ష్మీరంజనము’, ‘కథలు – గాధలు’ ఆనందం విషాదం వంటివి కూడా ఉన్నాయి.