మస్తిష్కంలో లెబొరేటరీ – Degree 1st sem telugu 2025

మస్తిష్కంలో లెబొరేటరీ – పునర్నవం కవితా సంపుటి నుండి గ్రహించబడినది.

కవి పరిచయం: దాశరథి కృష్ణమాచార్యులు
కాలం: 20 శతాబ్దము
స్థలము: వరంగల్ జిల్లా లోని చిన్న గూడూరు
తల్లిదండ్రులు: వెంకటమ్మ, వెంకటాచార్యుల
రచనలు: ఆయన రచనలు సామాజిక స్పృహ, పోరాట స్ఫూర్తి, మరియు అభ్యుదయ భావాలతో నిండి ఉంటాయి. అగ్నిధార, రుద్రవీణ, అమృతాభిషేకం, తిమిరంతో సమరం, కవితా పుష్పకం వంటి అనేక గొప్ప రచనలు చేశారు. “కవితా పుష్పకం” సంపుటికి ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు, “తిమిరంతో సమరం” సంపుటికి 1974లో కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు అందుకున్నారు. 1977లో ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వ ఆస్థాన కవిగా నియమితులయ్యారు. ఆయన కవిత్వం సమాజంలోని నిమ్న వర్గాల బాధలను, కష్టాలను ప్రతిబింబిస్తూ, సమాజంలో మార్పు కోసం ఒక సాధనంగా పనిచేసింది. సరళమైన భాషలో, అద్భుతమైన రూపకాలతో సామాన్యులకు సైతం అర్థమయ్యేలా కవిత్వం చెప్పడం ఆయన ప్రత్యేకత.

ప్రస్తుత పాఠ్యాంశం “మస్తిష్కంలో లెబొరేటరీ“, దాశరథి గారు రచించిన “పునర్నవం” అనే కవితా సంపుటి నుండి గ్రహించబడింది.

మస్తిష్కంలో లెబొరేటరీ – నేపథ్యము

“మస్తిష్కంలో లాబొరేటరీ” – ఈ శీర్షికే అత్యంత విలక్షణమైనది. మస్తిష్కం అంటే మెదడు. లెబొరేటరీ అంటే ప్రయోగశాల. దాశరథి గారు ఈ కవితలో మానవ మెదడును ఒక అపారమైన ప్రయోగశాలతో పోల్చారు. ఈ విశ్వంలో దాగి ఉన్న రహస్యాలను ఛేదించడానికి, కొత్త సత్యాలను అన్వేషించడానికి, జ్ఞానాన్ని సృష్టించడానికి మన మెదడు ఒక కేంద్రం అని ఆయన బలంగా నమ్మారు.

జ్ఞానం కేవలం పుస్తకాలలో మాత్రమే ఉండదని, మానవ మస్తిష్కంలోనే అపారమైన జ్ఞాన సంపద నిక్షిప్తమై ఉందని కవి చెబుతున్నారు. ఈ కవితలో, దాశరథి గారు తన మనసు అనే ప్రయోగశాలలో గతాన్ని, వర్తమానాన్ని, భవిష్యత్తును ఏకకాలంలో పరిశోధిస్తారు. పాతకాలపు ఆచారాలు, కఠినమైన శాసనాలు, గడిచిపోయిన వైభవాల నుండి, నేటి సమాజంలో ఉన్న వాస్తవ సమస్యల వరకు, మానవ జీవితంలోని కష్టాల వరకు అన్నింటినీ ఆయన విశ్లేషిస్తారు. వీటన్నిటికీ కేవలం భావోద్వేగంతో కాకుండా, “శాస్త్రీయ దృక్పథం” మరియు “మానవత్వం” తో పరిష్కారం కనుగొనాలని ఆయన బలంగా పిలుపునిచ్చారు. ఇది ఒక గొప్ప అభ్యుదయ కవితా ప్రకటనగా మనం భావించాలి.

మస్తిష్కంలో లెబొరేటరీ – సారంశము

కవి తన మనసులోకి ప్రవేశించడానికి రెండు మార్గాలు ఉన్నాయని చెబుతూ ఈ కావ్యాన్ని ప్రారంభిస్తారు. ఈ రెండు మార్గాలు గతం మరియు భవిష్యత్తుకు ప్రతీకలు.

గతం: ఇంటి వెనుక శిథిలాల జ్ఞాపకాలు

కవి తన మెదడు అనే ఇంటి వెనుక భాగానికి మనల్ని తీసుకెళ్తారు. అక్కడ గతం పేరుకుపోయి ఉంది. ఆ గతం ఎలాంటిది?

• చారిత్రక అవశేషాలు: మొహంజొదారో శిథిలాల లోతుల్లోని పురాతన నాగరికతల అవశేషాలు, అస్తమించిన సూర్యుని చీకటి జాడలు (గడిచిపోయిన చరిత్ర) నేరుగా తన మెదడులోకి ప్రయాణిస్తాయి.
• పాలకుల వైభవం: తాజ్‌మహల్ అందాలలో మెరిసిన షాజహాన్ కీర్తి.
• నియమాల బంధనాలు: పండితులు సృష్టించిన కఠినమైన వ్యాకరణ నియమాలు, ప్రజలను ఇబ్బంది పెట్టిన నిరంకుశ రాజుల కఠినమైన శాసనాలు.

ఈ గతం అంతా తన మనసులో ఉందని కవి అంగీకరిస్తారు. అయితే, గతకాలపు కవిత్వం గురించి ఆయన ఒక ముఖ్యమైన విమర్శను లేవనెత్తుతారు.

గత కవిత్వంపై విమర్శ: నలిగిపోతున్న జీవితాలేవీ?

పాతకాలపు కవుల కలాలు కేవలం రాజుల వైభోగాన్ని పొగడటానికే పనిచేశాయని, వారి ద్వారా కీర్తి పొందాలనే ఆరాటంతోనే రచనలు సాగాయని కవి ఆవేదన వ్యక్తం చేస్తారు. ఆ రచనల వెనుక నలిగిపోతున్న సామాన్య ప్రజల జీవితాలను, రైతుల కష్టాలను పట్టించుకోకపోవడం “సిగ్గుచేటు” అని ఘాటుగా విమర్శిస్తారు.

• ఒకవైపు రాక్షసుల వికృత నవ్వులు (కఠినత్వం), మరోవైపు రంభ, ఊర్వశిల అందాలు (సున్నితత్వం) రెండూ సమాజంలో ఉన్నా, కవులు కేవలం రాజులకు ఇష్టమైన సున్నితమైన అంశాలనే రాశారు.
• రైతులు పండించిన పంటలపై, వారి రత్నాల లాంటి బ్రతుకులపై విలాసాలు చేసిన రాజులను వర్ణించారు తప్ప, ఆ రైతుల వేదనను ఏ కవీ పట్టించుకోలేదు.
• పాత రాజుల చరిత్రలు, వారి విగ్రహాలు మ్యూజియంలలో అందమైన అలంకారాలుగా మిగిలిపోయాయి తప్ప, పేదవారి గురించి ఏ రచయితా గొప్పగా రాయలేదని కవి వాపోతారు.

భవిష్యత్తు: ఇంటి ముందు “లాబొరేటరీ”

కవి ఇప్పుడు తన మెదడు అనే ఇంటి ముందు భాగానికి, అంటే “లాబొరేటరీ”కి మనల్ని ఆహ్వానిస్తారు. ఇది భవిష్యత్తుకు, శాస్త్రీయ దృక్పథానికి, నూతన సృష్టికి సంకేతం.

• పరమాణువులో విశ్వం: ఇక్కడ, ఒక చిన్న పెన్సిల్ మొన (లిడ్)లో ఉన్న కార్బన్ పరమాణువులో కవికి సమస్త విశ్వం కనిపిస్తుంది. ఆ పరమాణువు కేంద్రకం (సూర్యుడు), దాని చుట్టూ తిరిగే ఆరు ఎలక్ట్రాన్లు (శని, గురుడు, భూమి వంటి గ్రహాలు) – ఈ పోలిక అద్భుతమైనది.
• శాస్త్రీయ కవిత్వం: కవి పాతకాలపు నియమాలను విడిచిపెట్టి, ఆధునిక విజ్ఞానంతో, శాస్త్రీయ దృక్పథంతో కొత్త కవిత్వాన్ని, ఆలోచనలను సృష్టిస్తున్నారని ఈ రూపకం సూచిస్తుంది.

సృజనాత్మక స్వేచ్ఛ: దిగంబరంగా దూసుకుపోయే ఊహలు

కవి తన మనసులోని వేదన చాలా లోతైనదని, దానికి ఏ చిత్రం, ఏ శిల్పం సరిపోదని అంటారు. తన ఆలోచనలు శిశిరంలో ఆకులు రాలిన మోదుగ చెట్టుకు పూసిన నిప్పుల్లాంటి ఎర్రటి పూలలాగా, ఎలాంటి రహస్యాలు లేకుండా, స్వేచ్ఛగా, నగ్నంగా (దిగంబరంగా) ఉన్నాయని చెబుతారు. తన ఆవేదన నుంచి పుట్టిన ఈ కొత్త ఊహలు, సాంప్రదాయ వ్యాకరణ నియమాలకు, కట్టుబాట్లకు లొంగకుండా లోకంలోకి దూసుకుపోతాయని ప్రకటిస్తారు. తనలాగే సృజనాత్మకంగా, నిర్భయంగా ఆలోచించే నూతన కవులను “రండి రండి” అని ఆహ్వానిస్తారు. “రాతిగోడల కారాగారంలో” ఖైదీల్లా ఊపిరి బిగబట్టి బ్రతకకుండా, రాయాలనుకున్న నిజాన్ని నిర్భయంగా రాయమని పిలుపునిస్తారు.

Also read: All degree 1st sem lessons – click here

శాస్త్రం, సమాజం మరియు విమర్శ

ఈ ప్రయోగశాలలో కవి కేవలం కవిత్వాన్నే కాదు, సమాజాన్ని కూడా విశ్లేషిస్తారు.

• కాలం: కాలం చెట్టులా కదలకుండా ఉండదు, అది నయగరా జలపాతంలా నిరంతరం ఉరకలేస్తూ ముందుకు సాగుతుంది.
• ఆకలి: ఆకలి కేవలం శారీరకమైనది కాదు, అది ఏదైనా సాధించాలనే తపనకు, జిజ్ఞాసకు ప్రతీక. కష్టాలు, ఆకలి ఉన్నప్పుడే సృజనాత్మకత పెరుగుతుంది, కొత్త ఆలోచనలు పుడతాయి.
• శాస్త్రవేత్తల శక్తి: శాస్త్రవేత్తలు ఒక ఇసుక రేణువును పరిశీలించి, ఈ ప్రపంచం ఎలా పుట్టిందో, భవిష్యత్తు ఎలా ఉంటుందో చెప్పగలరు.
• కవి విశ్లేషణ: అలాగే కవి తన ప్రయోగశాలలో, ఏ రాజవంశం ఎంతకాలం నిలుస్తుందో, అధికారం వెనుక ఉన్న కుట్రలు ఏమిటో కూడా పరిశోధించగలనని అంటారు.
• సమాజ విమర్శ: అజంతా గుహలోని అందమైన శిల్పం కంటే, పల్లెటూరి యువతి “ఆకలి బాధ” విలువైందని కవి అంటారు. కళ అనేది ఆదర్శాన్ని కాదు, నిజ జీవితాన్ని చూపించాలని హితవు పలుకుతారు.
• అభివృద్ధిలో అసమానత: దేశం ఆయుధాలు (మస్కెట్లు, రైఫిల్స్) తయారు చేయడంలో పురోగతి సాధించింది కానీ, వ్యవసాయంలో ఇంకా కొడవళ్ళనే వాడుతున్నారు. ఈ అసమాన అభివృద్ధిని కవి తీవ్రంగా విమర్శిస్తారు.

సమాజంలో మిగిలిపోయిన రుగ్మతలు

సమాజంలో మార్పును అంగీకరించని ఉన్నత వర్గాలను కవి విమర్శిస్తారు. వారు చల్లని, మృదువైన కవిత్వాన్ని ఆస్వాదిస్తారు కానీ, గుండెలు మండించే విప్లవాత్మక కవిత్వాన్ని, సమాజంలోని అణచివేతను వినడానికి సిద్ధంగా లేరు.

• పెద్ద పెద్ద కోటల నీడలో (ధనవంతుల ఆధిపత్యం), పేద గుడిసెలు పెరగలేకపోతున్నాయి.
• సమాజంలో బానిసత్వం, అణచివేత ఇంకా పోలేదని, పేదలు, కార్మికులు భయంతో బరువెక్కిన గుండెలతో నడుస్తున్నారని ఆవేదన చెందుతారు.
• ఎన్ని శతాబ్దాలు గడిచినా, కుల వివక్షత, అసమానతలు ఇంకా ఊరి పొలిమేర దాటి వెళ్ళలేదని నిరాశ వ్యక్తపరుస్తారు. డార్విన్ సిద్ధాంతం ప్రకారం మానవుడు పరిణామం చెందినా, మానవతా విలువలతో పరిపూర్ణుడు కాలేదని అంటారు.

భవిష్యత్తుపై ఆశ: మనో ప్రయోగశాల తెరిచే ఉంది!

గత చరిత్రకు, పాత సంప్రదాయాలకు బానిసలై, నూతన సృజనాత్మకతను కోల్పోతున్న కవులను దాశరథి విమర్శిస్తారు. గతం ప్రేరణగా ఉండాలి కానీ, మన స్వేచ్ఛను బంధించకూడదు అంటారు.

చివరగా, కవి ఒక గొప్ప ఆశావాదంతో ఈ కావ్యాన్ని ముగిస్తారు. తన “మనసు అనే ప్రయోగశాల” ఎప్పుడూ తెరిచే ఉంటుందని ప్రకటిస్తారు.

• ఈ ప్రయోగశాలలో కూర్చుని ప్రపంచ శాంతిని నెలకొల్పే కొత్త సిద్ధాంతాలను కనిపెట్టవచ్చు.
• ఒక కలం మొన (పెన్ లిడ్) నుండి సమాజాన్ని మార్చే ఎంతటి శక్తివంతమైన కవిత్వం పుట్టించవచ్చో పరిశోధించవచ్చు.
• పేదవాని చెమట చుక్కలో ఉన్న శక్తిని, అది దేశానికి ఇచ్చే జీవాన్ని కనుక్కోవచ్చు.
• దుఃఖంలో ఉన్న పేద మహిళ కన్నీటికి, ఆమె నవ్వుకు మధ్య దూరాన్ని పరిశీలించవచ్చు.
• మనిషి హృదయంలో దయ, నిర్దయ, ప్రేమ, త్యాగం ఎక్కడ దాగి ఉన్నాయో శోధించవచ్చు.

కష్టాలు చుట్టాల్లా వస్తాయని, వాటిని ఎదుర్కొని కొత్త మార్గాలు కనిపెట్టాలని కవి ప్రోత్సహిస్తారు. నాగజముడు ముళ్ళ మధ్య పూలు పూసినట్లు, జీవితం బాధాకరంగా ఉన్నా అందులోనే ఆనందాన్ని వెతుక్కోవాలని ఆశావాదంతో చెబుతారు. ఆకలితో ఉన్న శరీరానికి పోషణ ఎంత అవసరమో, కష్టాల్లో ఉన్న మనిషికి చావు పరిష్కారం కాదని, ఆనందం, సౌకర్యం కూడా అంతే అవసరమని నొక్కి చెబుతారు.

ముగింపు: మనమే శాస్త్రవేత్తలం!

“మస్తిష్కంలో లాబొరేటరీ” ద్వారా దాశరథి గారు మనకు ఇచ్చే సందేశం ఒక్కటే: మన మెదడు ఒక గొప్ప ప్రయోగశాల. మనమే ఆ ల్యాబ్‌లో శాస్త్రవేత్తలం. ఆశలు నిరాశలుగా మారినప్పుడు, మన మేధస్సే తిరిగి చిగురింపజేసే రసరాజ్యం. కాబట్టి, విద్యార్థులమైన మనం, మన మెదడుకు పని చెప్పాలి. ఖాళీగా ఉండకుండా, మన ఆలోచనలతో మన జీవితాన్ని, మన సమాజాన్ని మెరుగుపరిచే గొప్ప ప్రయోగాలు చేయాలి. గతాన్ని విశ్లేషిస్తూ, వర్తమానాన్ని ప్రశ్నిస్తూ, శాస్త్రీయ దృక్పథంతో ఒక ఉజ్వలమైన భవిష్యత్తును నిర్మించుకోవాలి.